Saterdag 21 Julie 2001. Na ‘n heerlike buffet-ontbyt waar ek en Winnie weer vir ons padkosbroodjies maak, ontmoet die plaaslike gids ons vir die dag in Toledo. Manlief was voorheen al daar en ek is baie nuuskierig om die stadjie uiteindelik te sien.
In 484 nC het Spanje katoliek geword en in 711 nC het die Arabiere en Moslems dit ingeval en vir 800 jaar oorgeneem tot in 1492. ( ek maak nie regtig sommetjies nie, hoop maar dis reg.) Toledo is in die La Mancha provinsie en in ‘n stadium het dit 77000 mense gehad toe dit die hoofstad van Spanje was. Dit is die een stad waar Jode, Christene en Moslems vir eeue lank goed saamgebly het, hoor ons. Voor ons in Toledo ingaan, stop ons eers hoog bo by ‘n uitkykpunt van waar jy die hele stad kan sien. Die uitsig is asemrowend en ‘n mens kan sien hoekom hulle dit die stad op die berg genoem het. Dit was letterlik ommuur en ons het verby die ou ingang gery wat hulle kon toemaak sodat niemand die stad kon binneval nie. Van waar ons staan kan ons mense onder in die rivier sien visvang en ons dink onwillekeurig aan die forel van die vorige aand.
Ons gids, ‘n vrou, waarsku ons dat ons baie maklik in Toledo kan verdwaal en dat ons moet seker maak dat ons heeltyd by die groep bly. Sy sê dat indien ons wel afdwaal, ons weer om kwart oor twaalf by die St. Martins-brug moet wees, want ‘n mens sal nooit iemand in die doolhof van Toledo se straatjies kry nie. Die bus gooi ons aan die onderkant af en ons ry genadiglik met roltrappe teen die berg op. Ons tel nie minder as ses stelle nie en is dankbaar dat ons nie trappe hoef te klim nie. Die straatjies is regtig baie nou en eintlik gemaak vir donkies en voetgangers en wanneer daar ‘n motor verbykom moet ons almal omtrent in enkelgelid teen die mure loop. Daar is darem nie baie motors nie.
Niemand is juis oorentoesiasties om nog ‘n katedraal te sien nie, maar wanneer ons binne in Toledo s’n staan, is ons verstom. Dis ‘n aangename verrassing, so in kontras met Zaragosa se donker kerk.Dit is ‘n kolossale struktuur, maar binne is dit lig en ruim.
Hierdie kerk is oor ‘n tydperk van 263 jaar gebou en die hele struktuur aan die binnekant word deur trospilare ondersteun. Daar is 88 van hulle. Oral aan die kante is mini-kapelle, dele van die kerk wat deur gesiene families gekoop en versier is en wat deur traliehekke beskerm word. Die kapelle se versiering is volgens die rykdom van die familie wat dit besit of beset het.
Ons sit op kerkbankies aan die agterkant van die koorgedeelte oftewel die hoofaltaar, wat in die middel van die kerk is, terwyl die gids met ons oor die geskiedenis van die kerk praat. Hierdie gedeelte is eeue gelede gebruik om onderdak aan haweloses te verskaf, sê sy. Hier tussen die hoë, sierlike marmerboë en pilare het die mense in die aande geslaap en selfs kos gemaak. Dit is ‘n wonder dat alles so behoue gebly het.
Dan beweeg ons om na die voorkant van die reuse katedraal en daar is dit ‘n skouspel van sonlig wat deur die hoë dakvenster straal en lig oor alles strooi. Dit verleen ‘n besondere kwaliteit en diepte aan die skilderye en versierings. (Later sou ek wonder oor die effek daarvan op die pigment in die skilderye.) Die plafonskilderye het ongelooflike detail op detail op detail – te veel om in te neem. Die gids wys na die vloer – hier waar ons is staan ons op ‘n kardinaal se graf, sê sy. Sy wys ook na boontoe waar die kardinaal se hoed aan ‘n stuk draad of iets van die plafon af hang, soos dit gebruiklik was vir daardie tydperk.
Ons beweeg aan na ‘n gedeelte waar die skatte van die kerk gehou word. Dit is in ‘n klein kamertjie en word deur glas en alarms beskerm. Ons sien die goue ark wat elke jaar op die eerste Sondag in Junie tydens ‘n spesiale prosessie uitgehaal word en versigtig deur die strate gedra word. Dit is van goud en ander edelgesteentes gemaak en al die verskillende deeltjies kan afsonderlik afgehaal word – asemsnakkend kosbaar. Die ark is versier met die fynste figuurtjies denkbaar en al die goud weeg saam 200 kilogram. Voor, naby die glas, is twee baie ou boeke waarvan een die heel eerste vertaling van die Bybel uit Latyns in Frans is, oop op ‘n goudbeslaande bladsy. Daar is ook ‘n goue kroon en ander uiters waardevolle artikels in die skatkamer.
Van hier af beweeg na die musem waar die oorspronklike werke van Spanje se mees bekende kunstenaars bewaar word. Die meeste is van El Greco, die Grieksgeborene wat hom in Toledo kom vestig het. Die skilderye is reusagtig groot en ongelooflik gedetailleerd met kleure en figure wat lewe, veral die spesifieke een waar die kunstenaar die kontras tussen lig en donker baie goed hanteer het.
Ons kry ook die geleentheid om in die hoofaltaararea in te gaan. Dit is absoluut verstommend – manjifieke gedetailleerde houtsneewerk van onder andere okkerneuthout. Die muur agter die altaar is ‘n totale kunswerk (doen julleself die guns en gaan kyk na foto’s op die internet).
Verder is daar treffende marmer en albaster beeldhouwerk en ons gids verduidelik dat twee kunstenaars daaraan gewerk het – die een is van Spanje en die ander een van Frankryk. Die Franse beeldhouer se figure is almal klassiek, sonder beweging en uitdrukking terwyl die Spaanse een die teenoorgestelde gedoen het. Wat my egter fassineer is die engelgesiggies wat hoog bo op die altaarrand aangebring is – tientalle klein kindertjies wat elkeen sy eie uitdrukking het en ook in ‘n eie rigting kyk. Dit is asof die kunstenaar absolute genot in die skepping daarvan ervaar het. Ek leef my so daarin in dat ek my voorstel dat hierdie gesiggies om middernag lewendig word en hulle borrellaggies van pret deur die katedraal eggo…
Die ongelooflike detail en dimensie van alles is oorweldigend. Hier is ook ‘n madonnafiguur met ‘n verskil – haar gesig is nie uitdrukkingloos soos wat die madonnas gewoonlik gedoen word nie, want sy straal met liefde en sorg waarmee sy na die baba kyk. Die enigste ding wat my omtrent daardie figuurtjie pla, is dat die baba se koppie baie klein is in vergelyking met gewone babas, wat hom amper ‘n oumensgesiggie gee. Miskien is dit juis so gedoen om wysheid en heiligheid uit te beeld…
Na die intense besoek aan die katedraal is daar soveel beelde en indrukke wat in my kop ronddwarrel, maar daar is nog ‘n kerk waar El Greco se meesterstuk uitgestal word. Ons wag in die skaduwee van ‘n boom terwyl die lang tou toeriste stadig vorentoe skuifel. Dis eintlik vreemd om te dink dat al hierdie mense wag om na een skildery te gaan kyk – die begrafnis van die graaf van Orgaz.
Iets wat ek by die meeste van die gidse opmerk is dat hulle graag ‘n vraag vra wat hulle self beantwoord. And why is this a masterpiece? Because… And how do they do it? Easy…. Ons gaan uiteindelik in. Die skildery is enorm en in die agterste gedeelte van die kerk wat afgeskort is sodat die besoekers nie die gewone dienste en aktiwiteite van die kerk sal versteur nie. Hierdie is een van die vyf groot meesterstukke in die kunswêreld, sê sy. And why? Sy verduidelik dat dit in twee dele gedeel word, onder en bo. Onder is die begrafnis van die graaf wat wonderlike dinge hier op aarde gedoen het. Sy liggaam word deur twee heiliges (Stefanus en Augustinus) voor die verbaasde begrafnis na die hemel toe gedra. In ‘n halfmaan agter hulle is die gesigte van bekendes en belangrikes van daardie tyd. Soos ons reeds met ander kunstenaars gehoor het, het El Greco ook sy handtekening gelaat in die vorm van sy selfportret wat hy ingeskilder het. Hy is maklik herkenbaar omdat hy die enigste een is wat direk vorentoe kyk. Hy het ook sy jong seuntjie ingeverf. Die hele skildery is vol bekende bybelse karakters in die boonste deel waar Christus die sentrale figuur is. Teen hierdie tyd ken ons ook maklik vir Petrus uit wat altyd geskilder word met die sleutels van die koninkryk in sy hand. Dan ‘n brokkie interessante nuus: drie maande gelede is El Greco se graf in die kerk geïdentifiseer en het hulle besluit dat hy hier voor die skildery herbegrawe gaan word.
Ons kry weer vrye tyd om so ‘n bietjie op ons eie rond te snuffel. Dit is die eerste keer tydens hierdie toer wat ‘n gids ons aanbeveel om nie by twee sekere winkels in te gaan nie. Volgens haar het hulle net die vorige week onaangename ervarings met Trafalgartoeriste gehad. Die een is van diefstal beskuldig en die ander een is ook glad nie goed behandel nie. He told me that if he gets one of my people again he will kick them out! Ek dink dit is nogal snaaks en sê later vir Winnie ek sal glad nie verbaas wees as dit ‘n persoonlike vete tussen die gids en die eienaars is nie. Ons maak nietemin seker dat ons nie daar ingaan nie. Dit is Winnie se eerste kennismaking met Toledo se goue juweliersware en sy is baie verbaal in haar verwondering. Dit is nogal lekker om saam met iemand te toer wat alles so geniet. Die juweliersware het ‘n unieke styl waar hulle die goud op metaal wat ‘n swart agtergrond vorm, monteer. Gelukkig dat my kinders nie hier is nie, want hier is swaarde en dolke in oormaat en hulle kan geen swaard weerstaan nie!
Ons is honger en kry langs die kerk ‘n soort van plein met bankies waar twee of drie paartjies van die groep reeds sit en ons ons hotelbroodjies kan geniet. Wanneer die groep weer bymekaar kom, lei die gids ons deur die Joodse gedeelte van Toledo terug na die bus toe.
kokonne 